کبد چرب غیرالکلی رایج‌ترین بیماری مزمن کبدی است که ۴۰-۱۵% جمعیت جهان به آن مبتلا هستند. اولین مرحله این بیماری، استئاتوز کبدی است که با تجمع‌تری گلیسیرید در سلول‌های کبدی همراه است. استئاتوز کبدی در صورت پیشرفت می‌تواند منجر به فیبروز کبدی شود و در ۲۰-۱۰% مبتلایان، این بیماری سرانجام ممکن است به سیروز کبدی و سرطان کبد ختم شود.

کبد چرب یک بیماری چند علیتی شامل ترکیبی از ژنتیک، کم‌تحرکی، رژیم پرکالری و سرشار از اسیدهای چرب اشباع، کربوهیدرات‌های تصفیه‌شده، نوشیدنی‌های شیرین و حاوی مقادیر بالای فروکتوز و اختلالات زمینه‌ای مزمن ازجمله سندرم متابولیک و اضافه‌وزن یا چاقی است.

با توجه به توضیحات فوق، احتمال ابتلا به کبد چرب در افراد دیابتی، به‌ویژه در صورت وجود اضافه‌وزن یا چاقی، اختلال چربی خون و بالا بودن سطح آنزیم آلانین آمینو ترانسفراز کبدی، بالاتر است. درواقع اکثر بیماران به هر دو بیماری مبتلا هستند و لذا عوارض جانبی در آن‌ها به علت اثر هم‌افزایی بر یکدیگر، بسیار شدیدتر از عوارض هر بیماری به‌تنهایی است و احتمال ایجاد عوارض دیابت و همچنین پیشرفت کبد چرب تا مراحل انتهایی بالاتر است.

• افراد دیابتی، مستعد ابتلا به کبدچرب

دیابت، که ویژگی اصلی آن مقاومت انسولینی است، یک ریسک فاکتور مهم ابتلا به کبد چرب است و در مطالعات مختلف دیده‌شده است که بیش از نیمی از افراد دیابتی مبتلابه کبد چرب هستند. مقاومت انسولینی در کبد و همچنین در بافتهای غیر کبدی پاسخ‌دهنده به انسولین مثل عضلات اسکلتی و بافت چربی می‌تواند باعث افزایش قند خون و درنتیجه تأمین گلوکز موردنیاز برای ساخت چربی (لیپوژنز) و تجمع آن در کبد شود که این تجمع با ایجاد التهاب مزمن خفیف همراه است و زمینه را برای کبد چرب فراهم می‌سازد.

علاوه بر این، مقاومت انسولینی می‌تواند باعث ایجاد التهاب سیستمیک و درنتیجه آزادسازی فاکتورهای بیماری‌زا و ایجاد عوارض متعددی شود. چربی در کبد به شکل‌تری گلیسرید ذخیره می‌شود و منابع تأمین آن عبارتند از: ۵۹% از اسیدهای چرب آزاد موجود در گردش خون، لیپوژنز که به معنی تبدیل کربوهیدرات به چربی است و ۱۴% مستقیماً از طریق رژیم غذایی.

• اثرات منفی دیابت

در این افراد عوامل پیش التهابی، پیش انعقادی و پیش اکسیدانی ایجاد می‌شوند که منجر به آزادسازی برخی فاکتورها از کبد، مقاومت انسولینی کبدی و محیطی و اختلال در پروفایل لیپیدی می‌شوند، و این شرایط سبب تغییرات پاتولوژیکی می‌شود. ازجمله، احتمال وقوع اختلالات قلبی به علت تغییرات ایجادشده در عروق کاروتید و کرونری و عملکرد دهلیزها و بطن‌های قلب، به بیش از ۱/۵ برابر افزایش می‌یابد و همچنین احتمال عوارض مربوط به ریز عروق‌ها ازجمله نارسایی مزمن کلیوی و رتینوپاتی نیز افزایش می‌یابد.

• راهکارهای مشترک برای کنترل دیابت و کبدچرب

راهکار اصلی کنترل کبد چرب، کاهش ریسک فاکتورهای قابل اصلاح نظیر تغذیه و ورزش است و اگر کبد چرب به مرحله سیروز کبدی رسیده باشد، لازم است که وضعیت و عوارض کبدی به‌دقت مورد ارزیابی و بررسی پزشکی قرار گیرند.بطور خلاصه می توانیم با توجه به مشترک بودن عوامل زمینه ساز دیابت و کبدچرب راهکارهای پیشگیری و کنترل مشترکی برای آنها در نظر بگیریم که در ادامه به آنها اشاره می کنیم:

• رعایت الگوی غذای سالم

مطالعات حوزه تغذیه نشان داده‌اند که در افراد مبتلابه کبد چرب برخی عادات غذایی، نظیر دریافت پایین‌تر سبزی‌ها و دریافت بالاتر میوه‌ها و محصولات صنعتی حاوی کربوهیدرات‌های ساده مثل فروکتوز (قند میوه) که سبب تجمع چربی در کبد می‌شوند، بیشتر دیده می‌شوند. رژیم مناسب در این شرایط باید چگالی انرژی پایین و حس سیری بالایی داشته باشد، همچنین مقدار مناسبی فیبر داشته باشد که سرعت انتقال در دستگاه گوارش و بار گلایسمیک را بهبود بخشد. ازجمله مواردی که در یک رژیم غذایی سالم بایستی رعایت شوند عبارتند از: استفاده از مقادیر متناسب با مشخصات فردی هر شخص از گروه‌های غذایی شامل غلات کامل (نان سبوس‌دار و برنج قهوه‌ای)، سبزی‌ها، میوه‌های تازه (حداکثر ۳ واحد در روز)، انواع گوشت‌های کم‌چرب (ماهی، مرغ، تخم‌مرغ، حبوبات و در انتها گوشت قرمز)، لبنیات کم‌چرب پروبیوتیک، روغن‌های گیاهی (کانولا و زیتون) و مغزها (چند عدد در روز).

• افزایش فعالیت فیزیکی

۲۰۰ تا ۱۵۰ دقیقه فعالیت هوازی با شدت متوسط مثل پیاده‌روی یا دوچرخه‌سواری طی ۵-۳ جلسه در هفته می‌تواند مانع تجمع چربی در کبد شده و چربیهای اضافی را از بدن دفع می کند.

•  مصرف مکمل امگاتری

غالباً در صورت ابتلا به کبد چرب و دیابت، سطح‌تری گلیسیرید خون نیز بالاست که در این مورد می‌توان از دوز بالای امگا ۳ (البته تحت نظر پزشک) استفاده کرد. توجه داشته باشید که امگا ۳ در درمان کبد چرب نقش خاصی ندارد و فقط در صورت هایپرتری گلیسیریدمی (بالا بودن سطح‌تری گلیسیرید خون) توسط پزشک توصیه می شود.

• دارو درمانی

پزشک با بررسی وضعیت فرد ممکن است اقدام به تجویز دارو نماید. ازجمله داروهایی که ممکن است در این حیطه مورداستفاده قرار گیرند عبارتند از: استاتین ها، پنتوکسیفیلین، انسولین، مت فورمین، سولفونیل اوره‌ها، تیازولیدیندیون ها، مهار کننده دی پپتیدیل پپتیداز ۴، آنالوگ پپتید شبه گلوکاگن ۱، مهارکننده‌های ناقل سدیم- گلوکز ۲ و جراحی‌های باریاتریک (جراحی‌هایی که در درمان چاقی به کار می‌روند).

• ویتامین E

استرس اکسیداتیو  در دیابت و کبد چرب،در بدن اتفاق می‌افتد. از این رو استفاده از مکمل ویتامین E با دوز مناسب و تحت نظر پزشک می‌تواند بر عملکرد رادیکال‌های آزاد در پر اکسیداسیون چربی‌ها اثرگذار باشد. دریافت مکمل ممکن است به بهبود بافت و عملکرد کبد کمک کند.

• پروبیوتیک ها

 میکروبیوم نامناسب روده ممکن است در بروز بیماری‌های مزمن نقش داشته باشد. لذا استفاده روزانه از محصولات غذایی پروبیوتیک با بهبود میکروبیوم روده  باعث بهبود کبد چرب و دیابت می شوند.